ԹՈՂԱՐԿՈՒՄ 16-ՐԴ. ՍՓՅՈՒՌՔԱՀԱՅԻ ՕՐԱԳԻՐԸ

Վիդեո Մաս 1-ին: Դիտել այստեղ: Վիդեո Մաս 2-րդ: Դիտել այստեղ: Վիդեո Մաս 3-րդ: Դիտել այստեղ:

Հայրենիքից հեռու ծնվելն ու մեծանալը նրանց կամքով չի եղել: Տխուր պատմությունն ու մեծ քաղաքականությունը որոշեցին նրանց ճակատագիրը: Նրանց մեծ հայրերն ու մայրերը դարձան գաղթական, Հայաստանում ապրողներիս համար` սփյուռքահայ: Հիմա նրանք ունեն որոշում կայացնելու հնարավորություն, նրանք ընտրել են Հայաստանը:

Արտակ Ալեքսանյան – Ըստ Սփյուռքի նախարարության, ավելի քան 500 սփյուռքահայ ընտանիք հաստատվել է Հայաստանում: Դժվարություններով ու խոչընդոտներով հանդերձ, հայրենադարձությունը` այդ մարդկանց խիզախ ու գիտակից որոշումն է: Այդքանով հանդերձ, նրանք իսկապես հայրենիքում են հաստատվում մեծ դժվարություններով: Այս թողարկումը թերևս առաջին անգամ ներկայացնում է առաջին հայացքից հայաստանցիների համար երկրորդական թվացող, բայց իրականում երկրի համար չափազանց կարևոր նշանակության մի քանի խնդիրներ, որոնց վերացումը կարող է նպաստել, որ Հայաստանը իսկապես դառնա բոլոր հայերի հայրենիքը և արտագաղթը սահուն կերպով փոխհատուցվի, իսկ հետո նաև փոխարինվի միայն ներգաղթով:

Նելլի Հարությունյան

ՀԱՅՐԵՆԱԴԱՐՁՈՒԹՅԱՆ 10 ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

Լեզվի խնդիր

Զաբել Բերբերյան, արևմտահայերեն նրա ազգանունը հնչում է Պերպերյան, բայց Հայաստանում սովորեց նոր հնչողությանն ու խոսքային տարբերություններին: 11 տարի ապրում ու աշխատում են Հայաստանում:

-Ես հասկացա, որ արևելահայերնեը հայերեն է, իսկ մյուսը` արևմտահայերեն: Եվ լեզուն պատճառ է դառնում, որ որոշ աշխատանքներ չկարողանաս անել: Դրա համար, թերևս, վատ պատճառով լավ բան դուրս եկավ մեզի հետ: Մենք այս հյուրանոցը սկսեցինք,- ասում է Զաբել Բերբերյանը:

Առաջին հերթին փաստաթղթեր լրացնելիս է բարդություն առաջանում: Ամեն ինչ չէ, բայց գոնե դրանք պետք է հայերենի երկու տարբերակով լինեն`և արևելահայերեն, և արևմտահայերեն:

– Պետք է անպայման ուղղագրությունը վերականգնենք, ասում են շատ դժվար է, այդպիսի բան չկա: Ես մեկ Էջանոց բան եմ գրել, այդ մեկ էջը բավարար է, որ կարողանանք դա անել,- ասում է Ռաֆայել Համբարձումյանը:

 
Մաքսային խնդիր

Կորյուն Հովակիմյանը ծնվել ու մեծացել է Իրանում, հետո տեղափոխվել Հոլանդիա: 88-ին, երբ Սպիտակի երկրաշարժը եղավ, հումանիտար օգնություն բերեց: Դրանից հետո պարբերաբար գալիս-գնում էր: Նա չէր ցանկանում անընդհատ ճանապարհին լինել: 98-ին վերջնականապես տեղափոխվեց Հայաստան:

– Սրանք որ տեսնում եք, մեր Հոլանդիայի ապրանքներն են, սրանք լցրել ենք մի կոնտեյների մեջ ու բերել ենք այստեղ,- պատմում է Կորյուն Հովակիմյանը:

Ապրանքները հասան նոր բնակարան, միայն թե քաշքշուկը հոգնեցնող էր: Մի քան հազար դոլար էլ վճարեցին օգտագործած իրերը մաքսազերծելու համար:

Մաքսային օրենսգրքի 105-րդ հոդվածը սահմանում է մաքսային արտոնությունները, որոնցից կարող են օգտվել Հայաստանում մշտապես բնակվել ցանկացողները: Այս մասին կարելի է տեղեկանալ նաև Պետեկամուտների Կոմիտեի կայքում:

– Մաքսային վճար, աահ, մաքսատուրք չի գանձվում, ֆիզիկական անձի անձնական օգտագործման գույք է համարվում տնային օգտագործման գույքը և ավտոմեքենան:,- տեղեկացնում է ՊԵԿ մաքսային ընթացակարգերի բաժնի պետ Գագիկ Քառյանը:

Այս արտոնությունից օգտվելու համար պետք է Հայաստանում գրանցում ունենալ: Մաքսային արտոնությունը գործում է հաշվառվելուց հետո ևս վեց ամիս: Արտոնյալ ապրանքների ցանկը կոմիտեի կայքում տեղադրված է:

Հաստատման խնդիր

Վարանդ Պետրոսյանը Հայաստան է տեղափոխվել 2003-ին: Եկավ ընտանիքով` կնոջ, երկու դստեր և ծնողների հետ: Ծնվել է Իրաքում, մեծացել հայրենիքի ու եռագույնի մասին պատմություններով, Հայաստանը նրա երազանքն էր: Ի վերջո, հասավ պահը, երբ Իրաքում ապրելն անհնար էր: Պատերազմը մի կողմից, հայրենիքում ապրելու փափագը` մյուս: Նրանք եկել էին` չունենալով սեփական գործ սկսելու համար անհրաժեշտ կապիտալ: Նույնիսկ չէին հասցրել Իրաքի տունը վաճառել:

– Ամեն մարդ գործի դժվարություն ունի: Բայց եթե մարդ նպատակ դրել է հաստատվել հայրենիքում, պետք է շրջան մը համբերե այդ դժվարությունները:Ես վստահ եմ, եթե սփյուռքահայերը այստեղ իրենց գործը դնեն և կարողանան հաջողել, ապրուստն ապահովեն, մեկը չի մտածի այստեղից հեռանալ,- ասում է Վարանդ Պետրոսյանը:

Զբաղվածության խնդիր

Հայաստան գալու գաղափարն ամուսնունն էր, արևելյան սննդի արտադրություն սկսելու միտքը` Ալինինը: Սիրիայից էին եկել, արևելյան խոհանոցը նրանց հոգեհարազատ էր, իսկ Հայաստանում 12 տարի առաջ դժվար էր անհրաժեշտ համեմունք ու քաղցրավենիք գտնել:

– Ամենամեծ խնդիրը հավատալու խնդիրն էր: Բոլոր կառույցները բիզնեսին հավատալու խնդիր ունեին, եթե դու ասեիր, որ 5 կոպեկ ես պահել, մտածում էին անպայման 50 կոպեկ է, բայց 5 ես ասում,- վրդովվում է Գևորգ Սարյանը,- Փաստաթղթային շատ անտրամաբանական լուծումներ են: Պետք է տեսնել, որ մեկն է անտեղի, վերանայել այդ ամենը:

12 տարվա ընթացքում սովորել են հայաստանյան նիստուկացին, գործերը վարելիս նյարդերն ամուր են պահում: Տեղի են տալիս հատկապես Արևմուտքից եկածների նյարդերը:

– Ամենեն նյարդայնացնողն ու նեղացնողը հարկայինն է: Ասում են` երեք տարի է, չեմ եկել, բան չեմ գրել, մի բան գրեմ: Իրապես սա խանգարում է, ստացվում է, որ այս երկրում մարդ չի կա, որ ճիշտ է աշխատում,- հռետորական հարց է ուղղում Զաբել Բերբեյանը:

Սփյուռքից եկած հայերը հաճախ են զանգում Փոքր և միջին ձեռնարկությունների զարգացման ազգային կենտրոն (010 56 37 14), հետաքրքրվում հատկապես հարկային արտոնություններով: Հիասթափությունը մեծ է, երբ իմանում են, որ դրանք չկան: Սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանը հարկային արտոնությունների կողմնակիցը չէ: Մտավախություն ունի, որ այդ դեպքում Հայաստանի հայերն էլ կսկսեն ներկայանալ որպես սփյուռքահայ:

– Ես դեմ եմ, երբ փորձում են օրենքի չիմացությունը օգտագործել նրանց դեմ, այս դեպքում Սփյուռքի նախարությունը պատրաստ է օգնել,- ասում է Հրանուշ Հակոբյանը:

Նախարարին ոգևորում են վերջին երեք տարվա տվյալները: 500-ից ավելի մարդ արդեն եկել և մնացել է Հայաստանում: Վահագն Հովնանյանը տիկնոջ հետ առաջին անգամ Հայաստան է եկել 1967-ին: Ավելի քան 30 տարի հետո հայրենիք տեղափոխվեց մշտական բնակության, գործ հիմնեց ու հաստատվեց:

– Պրոբլեմ չկար: Երբ որ կամք ունիս, որոշել ես, ոչ մի բան ետ չի պահի: Բառերու տարբերություններ կան: Մենք կըսենք շիտակ, դուք կըսեք ուղիղ: Պետք է սորվիս, եթե Հռոմ երթաս, պետք է հռոմերեն սորվիս,- մեղմ ժպիտով և իրար լրացնելով ասում են տեր և տիկին Հովնանյանները:

 
Քաղաքակրթությունների խնդիր

Հովիկ Յորտեկյանին վաղուց չէին դիմել որպես սփյուռքահայի: 30 տարի Հայաստանում է, եկավ սովորելու ու մնաց, ամուսնացավ, երեխաներ ունեցավ: Դաստիարակությունը` տարբեր, կենցաղը` հակադիր, արժեքները` այլ…

– Եթե վեճ է լինում, դու համարվում ես դրսից եկած, քո հարևանը կարող է ասել, եկել, մեզ սովորեցնում ես, հետաքրքիր բախումներ լինում են,- ժպտում է Հովիկ Յորտեկյանը:

Հայաստանում կին վարորդները հատուկենտ էին, երբ Թիթիզյանների ընտանիքը եկավ Երևան: Մարիային ծուռ աչքով էին նայում: Երբեմն էլ նյարդայնացնող հոգատարություն ցուցաբերում: Հանդիպումների ժամանակ տղամարդիկ նրան ձեռք չէին մեկնում, առավել ևս, երբ ամուսնու հետ էր:

– Վիրավորվում էի, ասում էի` ինչի ինձի մարդու տեղ չեն դնում: Հետո հասկացա, որ մշակույթների տարբերություն է, երբ որ կինը ձեռքը չի երկարի, տղամարդը ձեռքը չի մեկնի: Հիմա հոգ չէ, թե հավես չունեցա, ձեռքս չեմ մեկնի,- ասում է Մարիա Թիթիզյանը:

 
– Պետք են հատուկ հասարակական կազմակերպություններ, որոնք պետք է աշխատեն միգրացիոն ծառայությունների, թաղապետարանների, ոստիկանության հետ, հետևեն այդ նորաբնակներին, որ նրանք կարողանան հարմարվել մեր պայմաններին,- նկատում է հասարակակագետ Ահարոն Ադիբեկյանը:

 
Օթևանի խնդիր

Րաֆֆին` կնոջ` Լարայի, և երկու երեխաների հետ Հայաստան տեղափոխվեց 2003-ին: Աշխատանքն արդեն ուներ, սեփական գործը հետո եղավ: Գործ, տուն, հարաբերություններ, ամեն ինչ սկսեց զրոյից:

– Առաջինը, որ սփյուռքահայը գալիս է, ուզում է Հրապարակի կողքը ապրի, դա անհրաժեշտ չէ: Նույն խնդիրը մենք ունեցանք, երբ նոր էինք տեղափոխվել, ուզում էինք բնակարան վարձակալել: Մեզ համար Կոմիտասը շատ-շատ հեռու էր,- հիշում է Րաֆֆի Նիզիբլյանը:

 
Ինչպես փնտրել տուն: Նոր եկող սփյուռքահայերը հարցուփորձ են անում հնաբնակներից, բարեկամ-հարազատներից: Հետևում են հայտարարություններին ու հաճախ խճճվում: Ամենակարճ ճանապարհը անշարժ գույքի գործակալության համարը հավաքելն է:

Հանրակրթության խնդիր

Սիմոն Քաֆալյանը 98-ին մենակ եկավ: Մեկ տարի հետո ընտանիքը միացավ նրան: 3 որդի ունեն: Սկզբում բոլորի պես երեխաներին տարան միջնակարգ դպրոց: Բայց այն, ինչ մեզ համար սովորական էր, նրանց համար արտասովոր էր:

– Փոքրս գալիս էր տուն, զգում էի, որ ազատ ժամանակ ունեն: Տիկինս լացում էր, ինչ պիտի ըլլա վիճակը: Զգացի, որ թույլ է դպրոցի վիճակը,- պատմում է Սիմոն Քաֆալյանը:

Դվինի համար իսկական փորձություն էին առաջին օրերը դպրոցում: Նոր միջավայր, նոր շեշտադրություն ու բառապաշար:

– Լեզուն էր խնդիրը, որ նաև մյուս առարկաներից հետ մնացի, կենսաբանության դասագիրքը բացում էի, չէի հասկանում: Մամայիս, պապայիս նստացնում էի, իրենք էլ չէին հասկանում: Զանգում, հարցնում էինք, հետո կողքից ռուսերեն էի պարապում,- անցած դժվարություններն այսօր ժպիտով է հիշում Դվին Թիթիզյանը:

Բուհական խնդիր

Գրեթե նույն անհանգստությունները դպրոցից հետո տեղափոխվում են բուհ: Կրթական ծրագրերից բողոքներ չկան: Խնդիրը մոտեցումն է: Արտասահմանում բուհ են գնում` սովորելու, Հայաստանում` դասից փախչելու:

– Ես շատ վստահություն չունեմ պետական բուհի հանդեպ: Շփվել եմ շատ մոտիկից, աշխատել եմ, ծանոթներ ունեմ: Ուսումի մակարդակը շատ ցածր է: Մոտս վերցնում եմ մագիստրատուրա ավարտածների, բայց չեն կարողանում մի հոդված գրել: Ես զարմանում եմ, իրոք, թե ինչ են սովորում,- կրթական համակարգից դժգոհ է Լարա Ահարոնյանը:

Երեխաները մեծանում են, բուհի խնդիրը լրջանում է: Որտեղ են սովորելու, Լարան դեռ չունի այս հարցի պատասխանը: Կրթության նախարարությունն այս հարցի պատասխանը չունի: Բուհում սովորել ցանկացող ոչ հայաստանցի երիտասարդին կարող են առաջարկել միայն նախապատրաստական կուրսեր:

Քաղաքացիության խնդիր

Մարիա Թիթիզյանը, Հայաստան տեղափոխվելուց հետո, նախ` դիմեց Անձնագրային և վիզաների վարչություն, ստացավ հատուկ կացության կարգավիճակ և անձնագիր: Տասը տարի առաջ չէր կարելի դիմել երկրորդ քաղաքացիություն ստանալու համար: Սահմանադրության` 2005-ի բարեփոխումից հետո հանվեց այս արգելքը: Այս գարնանը Մարիան որոշեց դառնալ նաև Հայաստանի քաղաքացի:

– Չդատվածության թուղթի հարց կար: Եվ օրենքն ասում էր, որտեղ որ ապրում ես վերջին տասը տարիները, այնտեղից պետք է վերցնես չդատվածության թուղթ,- ասում է Մարիա Թիթիզյանը:

Մինչև կհասցներ հավաքել բոլոր փաստաթղթերը, կարգը փոխվեց:Չդատված լինելու մասին թուղթը պետք է վերցնի երկրից, որի քաղաքացին է: Նա հետաքրքրվել է ու պարզել, որ այդ թուղթը ձեռք բերելու համար պետք է անձամբ ներկայանալ Կանադայի ատյաններին:

– Համակարծիք եմ, որ կարգը պետք է փոխել: Նման փաստաթուղթ ներկայացնելը ճիշտ է: Բոլոր տեղերում էլ պահանջում են: Մենք պետք է վստահ լինենք, որ տվյալ քաղաքացին խնդիրներ չունի օրենքի հետ: Մենք պետք է գտնենք այդ պարզեցման ձևը,- նկատում է ԱԳՆ հյուպատոսական վարչության պետ Տիգրան Սեյրանյանը:

Մնալ, թե չմնալ, սա է խնդիրը

Հովսեփ Մարգարյանը վաղուց կլիներ Հայաստանում, բայց խորհրդային իշխանության տարիներին չհասցրեց հայտնվել հայրենադարձության ալիքում: Սիրիայից Հայաստան տեղափոխվեց 2005-ին: Շինարարություն սկսեց, շենք կառուցեց, գործ դրեց, հիմա արդեն սպասում է երեխաներին ու թոռներին:

– Միշտ ասել եմ, երբ Նիագարայի ջրվեժի մեջ կիյնաս, Նիագարայի ջրին հոսանքը քեզ կտանի, այլ ոչ թե դուն կըրնաս որոշել, ուր գնալ: Բայց երբ կգաս, քո հողի վրա տուն կշինես, գործ կանես, ով ձուլված է իր հողի վրա, բացարձակ ոչ ոք,- ասում է Հովսեփ Մարգարյանը:

Սփյուռքից Հայաստան ճանապարհն ավելի դյուրին է դարձնում Սփյուռքի նախարությունը: Մշակել են Հայրենադարձության կազմակերպման հայեցակարգը, Հայրենադարձության մասին օրենքի նախագիծը: <<Արի տուն>>, <<Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ>> ծրագրերը, համահայկական ժողովները սփյուռքահային հայրենիք բերելու ու Հայաստանի հետ կապելու լավ առիթ են:

– Ինչքան մարդկային կապիտալը այստեղ ուժեղանա, այնքան ուժեղ կլինենք: Այս առումով երկքաղաքացիության մասին ինստիտուտի ներդրումը շատ օգտակար էր: Մի կողմից կարող են օգնել հայրենիքին, մյուս կողմից դա հեշտացնում է որոշում կայացնելու պահը: 50 տոկոսով կարծես որոշում կայացնում են,- նկատում է Սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանը:

Նրանցից ոչ ոք չի ժխտում, դժվարություններ կան, բայց ամենադժվարը որոշում կայացնելն էր: Նրանք դա արել են, մնացածը ժամանակի խնդիր է: